کدام بیماری انگلی است که بیشترین مرگ و میر را در کل جهان دارد؟ بله، درست می‌گویید، مالاریا. یک بیماری مهم و خطرناک که حداقل ۳ میلیارد نفر در دنیا در مناطقی زندگی می‌کنند که امکان ابتلا به آن وجود دارد. و از آن ترسناک‌تر که میزان مقاومت این انگل به داروهای فعلی، رو به فزونی است.
بدیهی است که در این شرایط به فکر پیشگیری بیفتیم و ساده‌ترین راه پیشگیری به نظر شما چیست؟ درست است، نیش نخوریم!
به همین خاطر پشه‌بندهای بزرگ در آفریقا به رایگان توزیع شد. یک راه نسبتاً ارزان برای جلوگیری از یک بیماری پرهزینه. بی‌شک انتظار داریم تعداد موارد ابتلا کاهش پیدا بکند. ما یک مانع فیزیکی در برابر پشه ایجاد کرده‌ایم. در برخی از مناطق نیز نتایج رضایت‌بخشش را دیده بودیم. اما نتیجه نهایی – مخصوصاً در برخی از مناطق آفریقا – نه تنها کمک‌کننده نبود، بلکه ضرر هم وارد کرد.
مردم این منطقه به خاطر مشکلات اقتصادی که داشتند، از تور استفاده‌های دیگری می‌کردند: از تور لباس عروس تا تور ماهیگیری. لباس عروس قاعدتاً ضرر خاصی ندارد؛ اما صید بیش از حد ماهی و مخصوصاً ماهی‌های جوان، منجر به آسیب به اکوسیستم منطقه شد.
شاید بگویید این اتفاق پیش‌بینی‌ناپذیر بود، اما این مسئله برای یک متفکر سیستمی، موضوع تازه‌ای نیست. بارها و بارها مصداق‌هایش را دیده است. مصداق‌های مسئله‌ای که به آن اثر مار کبری (Cobra Effect) یا انگیزانندهٔ انحرافی (Perverse Incentive) می‌گویند؛ زیرا از نخستین توصیف‌هایش وقتی هست که برای کشتن مارهای کبری اضافی در هند جایزه تعیین کردند و نتیجه‌اش پرورش مار در خانه‌ها بود.
تفکر سیستمی در این نقاط است که به کار می‌آید. این نگاه، یک رویکرد در حل مسئله است که «مسئله و مشکل» را در یک سیستم بزرگ‌تر و دینامیک می‌بیند و به ما کمک می‌کند که مداخلات (intervention) بهتر و مؤثرتری را انتخاب بکنیم.
نخستین قدم در این راه، شناختن ویژگی‌های این سیستم دینامیک است. خواندن و دانستن آن‌ها قرار نیست از ما یک متفکر سیستمی بسازد. بلکه مصداق‌یابی این ویژگی‌ها در سیستم سلامت است که ذهن ما را برای متفکر سیستمی شدن، تقویت می‌کند.
آنچه در ادامه می‌خوانید
هشت ویژگی یک سیستم
قبل از مرور ویژگی‌های کلیدی یک سیستم، خالی از لطف نیست که بدانیم سازمان بهداشت جهانی، سیستم سلامت (The Health System) را این‌گونه تعریف می‌کند: یک سیستم سلامت از سازمان‌ها، افراد و کارهایی شکل گرفته که هدف اولیه‌شان ارتقا، بازگرداندن یا حفظ سلامتی است. این سیستم و البته اکثر سیستم‌های دیگر هشت ویژگی کلیدی دارند:
- خود سازمان‌دهی (self-organizing)
- غیر خطی (non-linear)
- همواره در حال تغییرات درونی بودن (constantly changing)
- افق زمانی (history dependent)
- مرتبط و به‌هم‌پیوسته (tightly linked)
- رفتار بر خلاف انتظار (counter-intuitive)
- تحت تأثیر لوپ‌های فیدبک‌های داخلی (governed by feedback)
- مقاومت در برابر تغییر بیرونی (resistant to change)
درک این هشت مورد است که ما را در مسیر درک سیستم سلامت قرار می‌دهد. برای نوشتن این قسمت یکی از منابع مهم، گزارش سازمان بهداشت جهانی در مورد تفکر سیستمی بود که مطالعهٔ دو فصل نخست آن برای درک عمیق‌تر در این زمینه، توصیه می‌شود.
شما به این محتوا دسترسی ندارید
برای مطالعه ادامه این مطلب نیازمند اشتراک ویژه مدرسه پزشکی هستید. خرید اشتراک از طریق صفحه شخصی امکان‌پذیر است.
برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید
