همان‌طور که قبلاً گفته شد، نگاه سیستمی قرار است «مسئله و مشکل» را در یک سیستم بزرگ‌تر و دینامیک ببیند. برای درست‌تر و دقیق‌تر دیدن سیستم سلامت، باید ذی‌نفعان (stakeholders) این سیستم را نیز بشناسیم و بتوانیم اثرات مداخله‌ها و تصمیم‌هایمان را بر آن‌ها نیز تحلیل بکنیم.
فکر می‌کنید ذی‌نفعان در سیستم سلامت چه کسانی هستند؟ دولت؟ بیمه؟ سهام‌داران خصوصی؟ شرکت‌های داروسازی؟ همهٔ این‌ها ذی‌نفع هستند؟ به نظرتان بیمار چطور؟ بیمار هم ذی‌نفع است؟ خانوادهٔ بیمار چطور؟ سیاست‌مدارِ سهام‌دار احتمالاً به نظرتان هست؛ اما سیاست‌مدارِ غیر سهام‌دار – اگر که وجود داشته باشند – چطور؟
باید مراقب باشیم که فریب واژهٔ ذی‌نفع را در زبان فارسی نخوریم. بحث منفعت و سود نیست؛ بلکه بحث اثرگذاری و اثرپذیری است. برای این‌که از موضوع‌مان دور نشویم، فقط به این اشاره بکنیم که منظور از ذی‌نفع بودن این است که وضعیت دو مجموعه، به هم گره خورده و مرتبط است.
اگر به این بحث علاقه‌مند هستید، برای آشنایی با ذی‌نفع و تئوری ذی‌نفعان (Stakeholder Theory) این درس را در متمم بخوانید.
ذی‌نفعان سیستم سلامت را با 4P خلاصه می‌کنند. در ابتدا بدانیم که این چهار پی چه کسانی هستند تا بعد از آن نکتهٔ مهم‌تری را تذکر بدهیم:
- Physician یا پزشکان
- Policymakers یا سیاست‌گذاران
- Providers یا تأمین‌کنندگان
- و از همه مهم‌تر، Patients یا بیماران
فهرست فوق شامل تمام ذی‌نفعان نیست، بلکه چهار عدد از ذی‌نفعان مهم است. اتفاقاً ما باید حواسمان باشد که شناسایی ذی‌نفعان همیشگی به سادگی نیست و ذی‌نفعان غیرآشکار را نیز ببینیم. مثلاً خانوادهٔ بیمار و افرادی که طب به اصطلاح سنتی کار می‌کنند از ذی‌نفعانی هستند که اگر اثر آن‌ها را نبینیم، نگاه سیستمی نخواهیم داشت.
در طبابت سیستمی قرار است به شبکه‌های ذی‌نفعان سیستم سلامت (health system stakeholders network) توجه بکنیم و بتوانیم آن را در تحلیل‌هایمان بگنجانیم. ذی‌نفعان در هدایت سیستم و رفتارهای آن ایفای نقش می‌کنند. این نقش طیف وسیعی از مشارکت فردی تا سیاست‌گذاری‌های کلان را در بر می‌گیرد.
شاید برایتان سؤال شود که اهمیت درک ذی‌نفعان در چیست؟
ذی‌نفعان مختلف ممکن است اهداف سیستم سلامت را به اشکال متفاوتی درک کنند. دوباره جملهٔ قبلی را بخوانیم. یادمان باشد که می‌گوییم ذی‌نفعان به شکل متفاوت درک می‌کنند؛ صحبت از هدف واقعی سیستم نیست و صرفاً درک این ذی‌نفعان را یادآوری می‌کنیم. ذی‌نفعان ممکن است هدف سیستم را با چشم‌انداز یا بیانیهٔ مأموریت‌شان اشتباه بگیرند. پس همان‌طور که در گزارش دقیق سازمان جهانی بهداشت آمده است، در نظر بگیریم که تمام این مواردی که در ادامه گفته می‌شود، دیدگاه‌های مختلفی است که ذی‌نفعان دارند؛ نه هدف واقعی سیستم. این‌که هدف واقعی یک سیستم چیست، در بحث فعلی ما نمی‌گنجد و وارد آن نمی‌شویم.
فعلاً به موضوع خودمان بپردازیم و تأکید کنیم که دقت کردن به این دیدگاه‌های مختلف ذی‌نفعان می‌تواند درباره‌ی نحوه‌ی عملکرد سیستم سلامت، علل مشکلات آن، راه‌های بهبود آن و همچنین چگونگی تأثیر تغییرات یک قسمت سیستم بر سایر قسمت‌ها، بینش‌های جدیدی ارائه بدهد.
یادمان باشد که دیدگاه ذی‌نفعان نسبت به سیستم سلامت ممکن است بسیار متفاوت باشد و یک سیستم سلامت می‌تواند از دیدگاه‌های مختلف به شکل‌های زیر تلقی شود:
- یک سیستم سودآور از دیدگاه بخش خصوصی
- یک سیستم توزیع از دیدگاه صنعت داروسازی
- یک سیستم اشتغال‌زا از دیدگاه کارکنان حوزه سلامت
- یک بازار از دیدگاه ارائه‌دهندگان کالاها و خدمات مرتبط با سلامت
- یک سیستم از جنس منابع سلامت از دیدگاه بیماران و دریافت‌کنندگان خدمات
- یک سیستم حمایت اجتماعی از دیدگاه جامعه محلی
- یک سیستم پیچیده (complex system) از دیدگاه پژوهشگران و ارزیابان
- مجموعه‌ای از سیستم‌های سیاست‌گذاری از دیدگاه دولت
- مجموعه‌ای از خرده‌سیستم‌ها از دیدگاه وزارت بهداشت
- حتی برخی آن را یک سیاه‌چاله می‌بینند که در آن بودجه وارد می‌شود، ولی نتیجهٔ محسوسی خارج نمی‌شود.
پس در نگاه سیستمی، باید علاوه بر ویژگی‌های سیستم، حواسمان به ذی‌نفعان سیستم نیز باشد.
برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید
