استرس – یک همراه احتمالاً همیشگی در بالین

هر استرسی، یک رد پاک‌نشدنی از خود به‌جا می‌گذارد و زنده ماندن پس از هر موقعیت استرس‌زایی یک بها دارد: کمی پیرتر شدن.

هانس سلیه

ای کاش که این شرایط برایتان آشنا نباشد

ساعت به دستت ۲:۱۹ بامداد را نشان می‌دهد. هنوز شش بیمار هستند که ویزیت نشده‌اند – اگر که بیمار دیگری نیاید که می‌دانی خیالی خوش است. ساعت شش غروب چند لقمه‌ی کوچک غذا به عنوان ناهار و شامِ همزمان خورده‌ای و گرسنگی نیز در کنار خستگی، وجودش را یادآوری می‌کند.

یک بیمار با خونریزی گوارشی نیز داری که وضعیت مناسبی ندارد و باید هر چه زودتر اندوسکوپی شود. فهرست فلوشیپ‌های کشیک را نگاه می‌کنی. امیدواری او کشیک نباشد. نمی‌شود با او صحبت کرد. و وای که خودش است. مجبوری با او تماس بگیری. حاضری تمام بیمار‌های جدید را ببینی ولی با او تماس نگیری.

در همین فکرها مشغول نوشتن دستورات در پرونده بیمار فعلی هستی که همکارت می‌گوید یکی از بیمارها «کد خورده» است. نوشتن را رها می‌کنی و بدو بدو می‌روی.

حتی همین فشار فیزیکی بر بدن او، بر بدن خسته‌ات فشار وارد می‌کند. اما فقط همین نیست. فشار نگاه فرزندش را حس می‌کنی. ذهنت خسته شده. حق داری. دلت نمی‌خواهد امروز برای بار سوم این خبر را بگویی که کاری نتوانستی بکنی. دستان و بازوانت خسته شده. حق داری. احیا کردن صحیح کار سختی است و ماهیچه‌های آدم به درد می‌افتد. چند دقیقه گذشت. جایت را با دیگری عوض می‌کنی.

ساعت به دستت ۲:۲۴ بامداد را نشان می‌دهد. کسی داد می‌زند که چرا بیمار من را نمی‌بینید؟ می‌خواهید او هم مثل این یکی بمیرد که به سراغش بیایید؟ چشمانت را می‌بندی. دلت می‌خواهد هر چه زودتر این کشیک تمام بشود. یادت می‌آید که صبحش نیز ارائهٔ گزارش صبحگاهی با تو است. آشوب درونت بیشتر می‌شود.

در همان ثانیه‌هایی که چشمانت بسته است، دوباره تصمیم‌هایت را زیر سؤال می‌بری: درست بود که دستیاری را شروع کردم؟ چرا حالا این رشته؟ چرا سراغ رشته‌ای کم‌استرس‌تر نرفته‌ام؟ اصلاً من مناسبش هستم؟

دوباره به انصراف فکر می‌کنی. فکر می‌کنی چند کشیک دیگر مانده و چند کشیک دیگر ممکن است این شرایط تکرار بشود؟

چه کار باید بکنی؟ با خود می‌گویی کاش می‌توانستی یک لحظه از بخش بیرون بروی. فقط چند دقیقه. دلت سیگار می‌خواهد. یادت می‌آید که سیگار را ترک کرده‌ای. اما چقدر دلت می‌خواهد. برای لحظه‌ای تو را از این فضا جدا می‌کرد. نمی‌دانی چطور ولی کشیدنش انگار استرس تو را کمتر می‌کرد.

ساعت به دستت ۲:۲۸ بامداد را نشان می‌دهد. دیر وقت است. کسی هم حتی بیدار نیست که برایش کمی صحبت بکنی. کاش دوستت با تو کشیک بود. امروز او هم نیست.

نگاهت به او می‌افتد که قطرات عرق بر روی پیشانی‌اش است. به سراغش می‌روی و می‌گویی که جایتان را عوض کنید.

آیا مسئلهٔ من [فقط] از جنس مدیریت استرس است؟

شرایطی که توصیف شد، نه به این شدت لزوماً برای ما پیش می‌آید – شاید بیشتر و شاید کمتر باشد؛ و نه به این آشکاری قرار است خودش را نشان بدهد. ممکن است صرفاً عواقبش را ببینیم و نه خودش را. آن‌قدر که حتی با خود بگوییم واقعاً مسئلهٔ من مدیریت استرس است؟ تمام مشکلاتم با مدیریت استرس در کشیک قرار است حل بشود؟ پاسخ کوتاه این است که قطعاً نه.

مدیریت استرس قرار نیست جای نقص دانش، کمبود مهارت‌های عملی، خواب کم، مشکلات مالی و مسائلی از این قبیل را بگیرد. هم‌چنین، مشکلات از یک نوع نیستند که یک راه حل همهٔ آن‌ها را حل بکند. صرفاً قرار است حداقل با لایه‌ای و بخشی از این مشکلات بیشتر آشنا شویم که اگر ما نیز با آن درگیر هستیم، بتوانیم بهتر مدیریتش بکنیم.

مدیریت استرس در این شرایط از جنس damage control surgery است. در هنگام DCS قرار نیست تمامی ترومای وارد شده را در آن شرایط حاد ترمیم بکنیم. بلکه به جای ترمیم تمام آسیب‌های آناتومیک می‌خواهیم بیمار را زنده نگاه داریم که به آن سه‌گانهٔ معروف مرگ (اسیدوز متابولیک، هایپوترمی و اختلال انعقادی) نرسیم – به عبارت دیگر می‌خواهیم برای خودمان زمان بخریم.

مدیریت استرس برای پزشکان نیز قرار است کار مشابهی انجام بدهد. در شرایط حاد با مدیریت استرس قرار است هیجان‌های خود را مدیریت کنیم، بتوانیم بهتر فکر بکنیم، جلوی آسیب‌هایی مانند از دست رفتن عملکرد مناسب و از دست دادن همدلی با بیمار را بگیریم و از همه مهم‌تر برای خود زمان بخریم که بتوانیم مداخله‌های مناسب را در آینده انجام بدهیم.

دقیقاً مثل جراحی در شرایط تروما، فهمیدن زودهنگام این‌که اصلاً مشکلی وجود دارد و اگر همین‌گونه ادامه بدهیم منجر به آسیب بیشتر می‌شود و باید اقدامی دیگر انجام بدهیم، اهمیت فراوان دارد.

قرار است در ادامه همین را یاد بگیریم و برای آن‌ها تمرین کنیم: این‌که استرس چیست؟ محرک‌های آن برای من چیستند؟ در چه موقعیت‌هایی استرس را تجربه می‌کنم یا ممکن است تجربه کنم و در نهایت چطور می‌توانم استرس یا اثراتش را در لباس‌های گوناگونش بیابم؟

پیشنهاد برای اثربخشی بیشتر

پیشنهاد می‌کنیم در کنار این درس‌ها، مجموعه دروس مدیریت استرس در متمم را بخوانید. درس‌های مدیریت استرس در متمم به شکل مبسوط‌تر و پایه‌ای‌تری بحث شده و ما در مدرسه پزشکی در این موارد، به ترجمهٔ بالینی این مهارت‌ها کمک می‌کنیم؛ نه این‌که از نخست آن‌ها را توضیح بدهیم.

تجربهٔ شما

برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید