استروژن و پروژستوژن | شناختن نام‌های متعدد گیج‌کننده

دقت کرده‌اید که ما همیشه می‌گوییم استروژن و پروژسترون؟ این عجیب نیست؟ این دو اسم که به نظر نمی‌آید کلماتش از یک ساختار تشکیل شده باشد.

اگر قرار بود یکی باشند، یا باید استرون و پروژسترون می‌شد، یا این‌که استروژن و پروژستوژن.

از طرفی در کتاب‌ها و مقالات نام‌هایی چون استروژن، استرون، استرادیول، استریول، پروژستین، پروژسترون و پروژستوژن را به وفور می‌بینیم.

انگار انواع و اقسام قرص‌های هورمونی برای گیج کردن‌مان کافی نبود و اکنون این نام‌ها نیز اضافه شده است.

اما نام‌گذاری‌شان، حقیقتاً بسیار منطقی است. در ادامه دلیل و توضیحش را می‌گوییم.

استروژن (estrogen) از ریشه estrus و gen ساخته شده است. یعنی ترکیبی که می‌تواند استروس (estrous) ایجاد بکند. چرخه استروس (estrous cycle) زمانی است که یک پستاندار ماده می‌تواند باردار شود. به عبارت دیگر، از لحاظ بدنی و فیزیولوژیک، پذیرای بارداری است و به همین دلیل به آن دوره پذیرش نیز می‌گویند.

ریشه لاتین استروس به هیجان شدید و غیر قابل کنترل برمی‌گردد (frenzied passion) و دلیل استفاده از این ریشه در کلمه، احتمالاً تمایل بالای جنسی و وجود شوق جنسی در این زمان است.

پس، استروژن یعنی ترکیبی که بدن را برای استروس (باردار شدن) آماده می‌کند.

سه شکل طبیعی استروژن در بدن انسان داریم:

• استرون (Esterone) یا E1
• استرادیول (Estradiol) یا E2
• استریول (Estriol) یا E3

با قبول ساده‌سازی‌ها، می‌توانیم این‌جور به خاطر بسپاریم که استرادیول، استروژن اصلی در هنگام سال‌های شروع بالغ تا یائسگی است. اما، پس از یائسگی میزان آن کم شده و‌ استروژن اصلی که پس از یائسگی وجود دارد، استرون است. استریول هم استروژنی است که جفت در هنگام بارداری ترشح می‌کند.

علاوه بر سه استروژن فوق، چند نوع استروژن‌ صناعی (synthetic esterogen) نیز داریم که به شکل طبیعی در بدن وجود ندارند. مثلاً:

• ۱۷-بتا- استرادیول (17β-Estradiol) که یک گروه OH بیشتر نسبت به نوع طبیعی آن دارد.
• اتینیل استرادیول (Ethinyl Estradiol) که در بسیاری از قرص‌های جلوگیری از بارداری مثل یاس و یاسمین و LD و HD وجود دارد.
• مسترانول (Mestranol)

ترکیب دیگری هم وجود دارد که حائز اهمیت است و برای کامل کردن ترکیبات استروژنی، آن را نیز باید بگوییم. آن را با نام استروژن کونژوگه می‌شناسیم. منظور استروژنی است که به آن گروه سولفات – برای پایداری بیشتر – متصل شده است (conjugation).

استروژن این ترکیب در ابتدا از ادرار زنان حامله به دست می‌آمد. تا این‌که بعدها آن را از ادرار مادیان حامله گرفتند و به همین خاطر نام تجاری ترکیب آن Premarin شد که از حرف‌های عبارت pregnant mares’ urine به دست می‌آید.

این استروژن نیز در کشورمان با نام تجاری استرومارین (Estromarin) (داروسازی ابوریحان) و پریکویین (Prequin) (آتی فارمد) موجود است.

از استروژن ها که بگذریم، نوبت ترکیبات پروژستوژنی است.

پروژستوژن (Progestogen) از progest و gen تولید می‌شود. خود کلمه‌ progest از دو قسمت pro و gest مشتق شده است. Pro در این‌جا معنای for (برای) دارد و gest هم که به حاملگی اشاره دارد.

پس، منظور از پروژستوژن یعنی ترکیبی که در زمان حاملگی، بدن را برای آن شرایط تجهیز می‌کند. به عبارت دیگر، پروژستوژن یک هورمون زمان حاملگی است.

به ترکیبی که چنین خاصیتی دارد، پروژستوژن می‌گویند که هم‌وزن استروژن است.

پروژستوژن اصلی طبیعی بدن انسان، پروژسترون (Progesterone) (P4) است.

انواع صناعی پروژستوژن نیز داریم که به مجموع آن‌ها پروژستین (Progestin) می‌گویند. مثلاً:

• نورژسترل (Norgesterel) و لوونورژسترل (Levonorgesterel) که پروژسترون موجود در قرص جلوگیری از بارداری LD و HD است. هم‌چنین به شکل قرص مجزا (قرص اورژانسی جلوگیری از بارداری) وجود دارد.
• نوراتیندرون (Norethindrone)
• دروسپیرنون (Drospirenone) که پروژستوژن موجود در قرص جلوگیری از بارداری یاس و یاسمین است.
• مدروکسی پروژسترون (Medroxy-progesterone)

ترکیبات پروژستروژنی را بر اساس این‌که چه میزان گیرنده آندروژن را هم تحریک می‌کنند، می‌شود طبقه‌بندی کرد که در درسی مجزا به آن‌ها خواهیم پرداخت.

فعلاً بدانیم که برخی از این ترکیبات خاصیت آندروژنی قوی دارند: نورژسترول و لوونورژسترول. در صورتی که برخی از پروژستوژن‌ها، نه تنها خاصیت آندروژنی ندارند، بلکه آنتی آندروژن نیز هستند، مثل دروسپیرنون.

تمرین

یکی از ترکیبات حاوی استروژن یا پروژستوژن موجود در کشور را نام برده و ماده(های) اصلی موجود در آن، دوز و کاربردش را بنویسید.

برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید