تست تشخیص بارداری | بیبی چک، آزمایش سرمی hCG و سونوگرافی

برای مشاهده پاسخ کلیک کنید.

در افرادی که در اولین روز بعد از missed period خود از تست‌های بارداری خانگی (بیبی چک) استفاده می‌کنند، تا ۴۶ درصد از افراد باردار، نتیجه تستشان منفی خواهد بود.

تشخیص بارداری از جمله مباحث پزشکی‌ است که در بین عموم افراد نیز در مورد آن آگاهی نسبی وجود دارد.

از این رو مسئولیت پزشک در شناخت روش‌های مختلف آن، فواید و محدودیت‌های هر کدام دوچندان است تا بتواند از خطاهای رایجی که در این زمینه وجود دارد، پیشگیری کند.

این درس نیز به همین موارد، به خصوص در ابتدای دوره‌ی بارداری می‌پردازد.

سن بارداری و زمان تخمک گذاری

سن بارداری (gestational age یا GA) از اطلاعات کلیدی مورد استفاده ما در زمان حاملگی است.

اما بارها در مدرسه پزشکی تأکید کرده‌ایم که کلیدی بودن یا شایع بودن یک موضوع به این معنا نیست که درست و صحیح نیز انجام می‌شود. اشتباه در نحوه محاسبه و بیان سن بارداری یکی از خطاهای شایع پیرامون بارداری‌ است.

تعریف دقیق سن بارداری و روش‌های محاسبه آن، مفصل است و خود به نوشته‌ای جداگانه نیاز دارد.

به اندازه‌ای که به بحث این درس مرتبط است، به خاطر داشته باشید که سن بارداری از اولین روزِ آخرین قاعدگی محاسبه شده (و نه زمان تخمک‌گذاری و یا لقاح) و در ماه‌های بعد با سونوگرافی تأیید و به طور دقیق‌تر تعیین می‌شود.

هم‌چنین از آنجا که دقت تست‌هایی که در ادامه آورده می‌شود وابسته به زمان تخمک گذاری، لقاح و جایگیری جنین است، باید به‌ خاطر داشته باشیم که هر یک از این عوامل ممکن است دارای واریانس‌های طبیعی یا غیرطبیعی باشند.

برای مثال علی‌رغم اینکه اغلب اوقات تخمک گذاری در میانه سیکل جنسی اتفاق می‌افتد، ممکن است گاهی زودتر (برای مثال ۸ روز پس شروع قاعدگی) و یا دیرتر هم روی دهد.

تظاهرات بالینی و شرح حال و معاینه

نخست در شرح‌حال‌گیری باید توجه داشت که ارائه شرح‌حال مبنی بر نداشتن رابطه جنسی یا استفاده از هر کدام از روش‌های جلوگیری از بارداری لزوماً رد کننده‌ی بارداری نیست؛ چرا که هیچ ‌یک از روش‌های جلوگیری از بارداری – حتی کاندوم – پیشگیری صددرصدی انجام نمی‌دهند.

هم‌چنین باید در نظر داشته باشیم که علی‌رغم اهمیت تظاهرات بالینی، ما هیچ‌گاه تشخیص بارداری را صرفاً بر اساس تظاهرات بالینی و معاینه قطعی نمی‌کنیم.

برای تشخیص بارداری وجود یافته‌های آزمایشگاهی یا تصویربرداری ضروری است.

مهم‌ترین تظاهر بالینی بارداری، آمنوره (amenorrhea) یا همان شروع نشدن قاعدگی در زمان مورد انتظار است.

با وجود اینکه در حاملگی نرمال ما انتظار آمنوره داریم؛ اما باید توجه داشت که این علامت قطعی نبوده و ممکن است فرد در بارداری نرمال نیز مقداری خونریزی (اغلب کمتر از قاعدگی) در زمان احتمالی قاعدگی داشته باشد (+).

همچنین در کسانی که سابقه‌ قاعدگی‌های نامنظم دارند، تشخیص این علامت سخت‌تر می‌شود.

از دیگر تظاهرات بالینی شایع در بارداری می‌توان به حالت تهوع، بزرگ و سفت شدن سینه‌ها، افزایش نیاز به دفع ادرار (frequency) و خستگی اشاره کرد. سایر شکایت‌ها و نشانه‌های مرتبط با بارداری در جدول زیر آورده شده‌ است:

بزرگ شدن رحم از هفته چهارم بارداری آغاز می‌شود و پس از آن تقریباً هفته‌ای یک سانتی‌متر سایزش افزایش پیدا می‌کند.

برای ملموس‌تر شدن تصور کنید که رحم در هفته ۶ تا ۸ به اندازه یک گلابی کوچک، در هفته ۸ تا ۱۰ به اندازه یک پرتقال و در هفته ۱۰ تا ۱۲ به اندازه یک گریپ‌فروت است.

نشانه دیگری که در معاینه میتواند کمک کننده باشد وجود Chadwick sign بوده که به معنی تغییر رنگ مخاط واژن از صورتی-قرمز به آبی-بنفش به علت افزایش خونرسانی است.

همچنین نرم شدن گردن رحم (Hegar sign) نیز ممکن است وجود داشته باشد.

تست‌های آزمایشگاهی و خانگی

اساس تمام تست‌های بارداری هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (Human chorionic gonadotropin یا hCG) است.

پس از لقاح تخمک و اسپرم، سلول ایجاد شده به سمت اندومتر می‌رود. در همین مرحله و هم‌زمان با ایجاد شدن جفت، از برخی سلول‌های جفت هورمون hCG ترشح می‌شود تا با تقلید نقش Luteinizing hormone یا LH از قاعدگی بعدی جلوگیری کند.

اگر این اتفاق نیفتد، سلول تخم با قاعدگی از رحم خارج خواهد شد؛ در حالی که این سلول باید در رحم حفظ شود و بارداری ادامه پیدا کند.

هورمون hCG از دو زیر واحد آلفا و بتا تشکیل شده که زیرواحد آلفای آن از نظر ساختاری مشابه LH و TSH و FSH است. از این رو برای کم کردن خطای آزمایش‌ها ما سطح زیر واحد بتا (Beta hCG) را اندازه‌گیری می‌کنیم.

همزمان با افزایش سن بارداری، جنین و جفت نیز بزرگ‌تر شده و سطح hCG نیز افزایش پیدا می‌کند به طوری‌که ما انتظار داریم در ماه‌های ابتدایی در یک حاملگی طبیعی سطح hCG در هر ۱/۵ تا ۲ روز تقریباً دو برابر شود (این عدد برای ما مهم و تشخیصی است زیرا که در شرایط غیرطبیعی این میزان تغییر می‌کند).

این افزایش hCG ادامه پیدا می‌کند تا این‌که سرانجام به مرحله قابل اندازه گیری و تشخیصی می‌رسد.

از آن‌جایی که مقداری Beta-hCG به طور طبیعی در بدن خانم غیرباردار نیز وجود دارد، ما نیازمند یک سطح آستانه (threshold value) برای تأیید بارداری هستیم که در اغلب گایدلاین‌ها این مقدار ۵ واحد در نظر گرفته می‌شود.

واحد اندازه‌گیری Beta-hCG به صورت milli-international units به ازای هر میلی‌لیتر است.

همچنین باید درنظر داشت با توجه به عوامل موثر بر سطح hCG این هورمون اغلب برای تشخیص بارداری و بررسی احتمال بارداری غیرطبیعی کاربرد دارد و برای تعیین سن جنین (به جز در ۱ تا ۳ هفته پس از لقاح) ارزشی ندارد.

حداقل سن تشخیص حاملگی بر اساس hCG به کیت، نوع تست ما و انجام درست تست بستگی دارد.

انواع تست‌های بارداری

تست‌های بارداری بر اساس نوع ماده‌ای که بر روی آن آزمایش انجام شده (خون یا ادرار) تقسیم می‌شوند. همچنین انواع خانگی و آزمایشگاهی آن وجود دارد.

همانطور که پیش‌تر هم گفتیم مبنای همه‌ی این تست‌ها اندازه‌گیری سطح Beta-hCG است.

تست‌های سرمی

دقیق‌ترین تست تشخیص بارداری، تست سرمی است.

پس از ترشح hCG از جفت، این هورمون به خون و ادرار راه می‌یابد. سطح این هورمون در خون، همیشه بالاتر از سطح آن در ادرار است.

در نتیجه ما با تست‌های سرمی، زودتر و دقیق‌تر می‌توانیم افزایش آن را سنجیده و متوجه شویم.

حداقل مقدار قابل اندازه‌گیری در کیت‌های مختلف متفاوت است. کیت‌های بسیار دقیق می‌توانند میزان یک تا دو واحد را اندازه بگیرند و تست‌هایی با دقت کمتر، حداقل ۵ تا ۱۰ واحد را اندازه می‌گیرند.

کمی بالاتر اشاره کردیم که سطح آستانه‌ی ما برای مثبت اعلام کردن بارداری، 5mIU/ml است.

سطح Beta-hCG سرم حدود ۸ تا ۱۰ روز بعد از تخمک‌گذاری به ۵ می‌رسد، هرچند که گاهی رسیدن به این سطح، ۶ روز پس از تخمک‌گذاری هم مشاهده شده است.

در نتیجه در مواردی که تشخیص زودتر حاملگی برای ما حائز اهمیت است (مثل زمانی که می‌خواهیم برای فرد یک داروی تراتوژن تجویز کنیم) می‌توانیم سطح Beta-hCG را به طور سریال اندازه‌گیری کنیم تا زمانی که به سطح آستانه برسد.

همچنین در مواردی که شک به حاملگی غیر طبیعی (مانند حاملگی نابجا (ectopic) و یا مول هیداتیفورم) داشته باشیم می‌توانیم به صورت سریال سطح Beta-hCG سرم را چک کرده و با افزایش مورد انتظار Beta-hCG مقایسه کنیم.

مهم‌ترین محدودیت و نقطه ضعف این تست‌ها، طول کشیدن زمان دریافت پاسخ نسبت به تست‌های سریع (rapid) خانگی است. با وجود اینکه انجام این آزمایش حدود ۱۵ دقیقه زمان می‌برد، اما در اکثر مراکز جواب تست کمی با تأخیر به دستمان می‌رسد.

تست‌های ادراری

تست‌های ادراری حاملگی دو دسته اصلی دارند: تست‌های آزمایشگاهی و کیت‌های خانگی (بیبی چک).

اساس کار هر دو دستگاه یکسان است و تفاوت اصلی در دقت و حد حداقلی Beta-hCG قابل اندازه‌گیری است.

تست‌های ادراری آزمایشگاهی

این تست‌ها انواع مختلفی دارند و اغلب آن‌ها حداقل ۲۰ تا ۵۰ واحد Beta-hCG را اندازه‌گیری می‌کنند.

چون سطح Beta-hCG در ادرار، دیرتر و کمتر از سرم افزایش پیدا می‌کند، درنتیجه یک بازه‌ی زمانی وجود دارد که در آن تست سرمی بارداری مثبت اما تست ادراری منفی خواهد بود.

با این حال تقریباً یک هفته پس از زمان مورد انتظار قاعدگی (که اتفاق نیفتاده است) تست ادراری بارداری نیز مثبت می‌شود. از این رو توصیه می‌شود که اگر نتیجه‌ی تست اول منفی شد، باید چند روز بعد تست تکرار شود.

تست‌های ادراری خانگی

تست بارداری خانگی یا همان بیبی چک (baby check) پرکاربردترین ابزار تشخیص حاملگی است و درصورت استفاده درست، دقت قابل قبولی دارند.

این کیت‌ها انواع مختلفی دارند، با این حال به طور میانگین، حداقل میزان Beta-hCG که اندازه‌گیری می‌کنند، حدود ۱۰۰ واحد است.

با مقایسه این عدد با دو تست قبلی متوجه می‌شویم که امکان دارد این نوع تست با تأخیر نسبت به دو تست قبلی مثبت شود، در نتیجه در مواردی که تشخیص زودهنگام بارداری اهمیت دارد، استفاده از این روش توصیه نمی‌شود.

این تست‌ها منفی کاذب بالایی دارند (یعنی با وجود بارداری، تست منفی شود) و اصلی‌ترین دلیل جواب منفی کاذب استفاده زودهنگام است.

همان‌طور که در کوییز ابتدای درس هم گفتیم، در هنگام استفاده از این نوع تست‌ها در اولین روز پریود عقب‌افتاده، حدود ۴۶ درصد احتمال منفی کاذب وجود دارد؛ در نتیجه توصیه می‌شود در صورت منفی شدن تست، حتماً یک هفته بعد تست تکرار شود.

با وجود دقت بالای این تست‌ها، همچنان تأکید می‌شود که پس از مثبت شدن تست، تشخیص بارداری با یک روش دقیق‌تر مثل سونوگرافی تایید شود.

این کیت‌ها ارزان و در دسترس هستند و استفاده از آن‌ها ساده است. انواع مختلفی از آن وجود دارد.

بعضی از این تست‌ها، برای انجام در ابتدا باید ادرار در یک ظرف جمع‌آوری شود و سپس کیت درون آن قرار بگیرد اما بعضی‌هایشان نیز ادرار باید مستقیماً بر روی آن ریخته شود.

پس از زمان معین (حدود ۲ تا ۱۰)‌ دقیقه نتیجه تست مشخص می‌شود.

در اغلب نمونه‌ها نتیجه‌ی تست به وسیله نوارهایی نمایان می‌شود. وجود یک نوار به معنای تست منفی و دو نوار به معنای مثبت بودن تست و تأیید بارداری است.

برای انجام همه انواع تست بارداری (سرمی و ادراری) بهترین زمان نمونه‌گیری، صبح زود (early morning) است، زیرا Beta-hCG در بالاترین سطح خود قرار دارد.

تشخیص بارداری با سونوگرافی

پس از مثبت شدن تست‌ Beta-hCG، سونوگرافی انجام می‌شود. دلیل انجام سونوگرافی اولیه، تأیید بارداری و تأیید داخل رحمی بودن بارداری (رد حاملگی اکتوپیک) است.

همچنین در سونوگرافی‌های بعدی می‌توان سن بارداری را تشخیص داد و از سلامت جنین اطمینان حاصل کرد.

اولین نشانه قابل مشاهده در سونوگرافی دیدن ساک حاملگی (gestational sac) و مایع داخل رحمی در حدود هفته ۴/۵ تا ۵ بارداری است. در هفته ۵ تا ۶ کیسه زرده (yolk sac) در درون ساک حاملگی دیده می‌شود.

حواسمان باشد که این هفته‌های ذکر شده همگی مربوط به سونوگرافی ترانس واژینال (TVS) هستند و ساختارهای گفته شده در سونوگرافی شکمی کمی دیرتر دیده می‌شوند.

در نهایت قطعی‌ترین راه تشخیص و تأیید ادامه بارداری و زنده بودن جنین تا لحظه تولد، شنیدن صدای قلب جنین و اندازه‌گیری ضربان قلب جنین (fetal heart rates) است.

ضربان قلب جنین با سونوگرافی داپلر در حدود هفته ۱۲ بارداری و با سونوگرافی معمولی در حدود هفته ۱۸ تا ۲۰ بارداری قابل تشخیص و اندازه گیری است. هرچند که عوامل مختلفی از جمله وزن مادر می‌توانند باعث تغییر این اعداد بشوند.

پیام درس

تمرین درس