مخفف زمان مصرف دارو در اردرهای پزشکی | یک زبان جدید

اولین باری که یک دانشجو پا به محیط بیمارستان می‌گذارد، انگار با یک زبان جدید مواجه شده است:

• داره ۱/۳ ۲/۳ رو به شکل tds میگیره چون NPO هست و لِوو رو به شکل qd. کاری باهاش نداریم. RPO رو نوشتم.
• بنویس BS رو q1h چک بکنند و روتین رو q4h.
• براش یک بنزو qhs بذار.
• هپارین رو hold بکن. نه اصلاً DC بکن.

این واژه‌ها قسمت جداگانه‌ای از ترمینولوژی پزشکی است. به سطح سواد زبان انگلیسی فرد نیز بستگی ندارد.

حتی اگر از نخستین روز تمام کتاب‌ها را به انگلیسی خوانده باشد، حتی اگر دانشجوی کشور یک انگلیسی زبان باشد، باز هم در روزهای اول بخش سردرگم است. این‌جا کلمه‌ها متفاوتند و به زبانی دیگر برای صحبت کردن نیاز است.

حتی کلمات عجیبی مثل «های فایو» را نیز می‌شنویم که قطعاً در آن معنای خودشان به کار نمی‌رود.

یاد گرفتن این زبان گفتگوی بیمارستانی کار سختی نیست. عادت کردن به آن ممکن است طول بکشد اما خوشبختانه تعداد لغات این واژه‌نامه چندان زیاد نیست.

برخی از آن‌ها را که به شکل شایع برای زمان تجویز دارو استفاده می‌شود، در ادامه با هم می‌خوانیم.

مخفف برای داروهای حساس به فاصله دوزها

می‌توان فاصله زمانی مصرف هر دارو را به راحتی با یک «حرف q و پس از آن فاصله زمانی» نوشت. مثلاً:

Amp vancomycin 1 gr IV q12h

یعنی هر ۱۲ ساعت یک آمپول ونکومایسین را به شکل وریدی (IV – intravenous) دریافت بکند.

در این‌جا q مخفف کلمه‌ی لاتین quaque (با تلفظ کوآکه) است که به معنای هر (every) است – یعنی q12h همان هر ۱۲ ساعت (every 12 h) می‌شود.

پس مثلاً می‌توان نوشت:

• q1h
• q4h
• q6h
• q8h
• q12h
• q24h
• q48h

دقت کنید وقتی ساعت به کار می‌بریم، فاصله دقیق دو دوز برایمان اهمیت دارد.

مثلاً آنتی‌بیوتیکی مثل لووفلوکساسین را نظر بگیرید. دوز معمول آن روزی یک عدد است. آیا قرار است دوز امروز را ۷ صبح و دوز فردا را ۱۰ شب مصرف کند؟ قطعاً نه. بنابراین اگر بگوییم روزی یک مرتبه، ممکن است در هر ساعتی از روز دارو را استفاده بکند؛ اما وقتی می‌گوییم q24h یعنی فاصله‌ی دوزها دقیقاً ۲۴ ساعت باشد.

اما آیا برای همه‌ی داروها این‌طور است؟ نه. مثلاً فرقی دارد شربت ضد سرفه را دقیقاً سر ساعت مصرف بکند؟ نه. این‌جاست که به عبارت‌های دیگری نیاز داریم.

این اعداد صرفاً برای دارو نیست. مثلاً ممکن است بنویسیم:

check BP q3h

که معنایش «اندازه‌گیری فشار خون هر سه ساعت» است.

کلاً برای بیان هر تواتر از این مخفف‌ها می‌توانیم استفاده کنیم.

مخفف برای داروهای غیرحساس به فاصله دوزها

اگر فاصله دقیق در بین دو دوز برایمان مطرح نباشد، از عبارات دیگری استفاده می‌کنیم:

• یک بار در روز: qd که مخفف quaque die به معنای everyday یا daily یا «روزانه» است. به علت اشتباه شدن qd با برخی دیگر از مخفف‌ها مثل qod و qid، توصیه می‌شود از عبارت daily استفاده شود.
• دو بار در روز: دو عبارت bd یا bid به این منظور استفاده می‌شوند که مخفف عبارت لاتین bis in die به معنای twice daily یا «دو بار در روز» هست.
• سه بار در روز: برای سه بار در روز نیز دو عبارت رایج داریم. یکی tid که مخفف ter in die به معنای three times a day یا سه بار در روز است. عبارت دیگر tds بوده که مخفف ter die sumendum است – یعنی «سه بار در روز» مصرف شود.
• چهار بار در روز: برای چهار بار در روز از qid می‌توان استفاده کرد که مخفف quater in die یا «چهار بار در روز» است. به علت اشتباه شدن با qd و qod توصیه به نوشتن عبارت‌های دیگر مثل q6h می‌شود.
• قبل از خوابیدن: برای داروهایی که هر شب قبل از خواب مصرف می‌شود نیز، از hs یا qhs استفاده می‌شود. hs در این‌جا مخفف hora somni به معنای at bedtime یا «زمان قبل از خوابیدن» است.
• یک روز در میان: برای «یک روز در میان» عبارت qod که مخفف quaque altera die (every other day) وجود دارد که استفاده از آن به خاطر اشتباه شدن با qd و qid توصیه نمی‌شود.

عبارت PRN مخفف چیست؟

برای داروهای مسکن و برخی از داروهای دیگر، عبارت PRN به شکل رایج به کار می‌رود.

مثلاً نوشته می‌شود که:

MS 3 mg SC PRN, max: q3h

مورفین سولفات، ۳ میلی‌گرم، زیرپوستی، PRN، حداکثر: هر ۳ ساعت

عبارت PRN مخفف pro re nata است. معنای تحت‌ لفظی این عبارت لاتین، for the thing born یا «برای مسئله‌ی به وجود آمده» است. در پزشکی آن را معادل as needed در نظر می‌گیریم و به معنای «مصرف در صورت نیاز [برای مسئله‌ی به وجود آمده]» است.

تجربه شما

تجربه شما در برخوردهای اول با این مخفف‌ها چه بود؟ در محل تحصیل/کار شما کدام مخفف رایج است؟ کدام مخفف منجر به ایجاد خطا و کژتابی شده است؟

اگر فرصت داشتید آن را برای دوستان‌تان در این‌جا بنویسید.