این نوشته اولین درس از مجموعه درس «داروهای آنتی‌باکتریال» خواهد بود و بیشتر از جنس درد دل و تلنگر است.
جنس داروهای آنتی‌باکتریال با دیگر داروها چند فرق اساسی می‌کند.
فرض کنید کسی با تشخیص اشتباه آرتریت روماتوئید در فردی که در واقع استئوآرتریت دارد، کورتیکواستروئید تجویز می‌کند. در اینجا عمدتاً خود فرد است که متحمل ضررها و عوارض متعدد آن دارو می‌شود (البته اگر از ضررها و فشارهای وارده از این تجویز اشتباه به سیستم سلامت چشم‌پوشی کنیم).
اما در مورد آنتی‌باکتریال‌ها این نگاه صحیح نیست. عوارض تجویز نادرست آن‌ها (و حتی گاهی تجویز درست آن) نه تنها گریبان خود فرد را خواهد گرفت، بلکه ضررش برای تک تک افراد آن جامعه خواهد بود.
و این بیشتر از هر داروی دیگری است.
در قاره آسیا، بعد از چین، کشور ما در صدر پرمصرف‌ترین کشورها از نظر تجویز آنتی‌باکتریال است. این درحالی است که جمعیت کشور چین چندین برابر جمعیت کشور ماست.
اگر به لیست داروهای پرفروش کشورمان را هم نگاهی بیندازیم، همان ابتدا چشممان به جمال آموکسی‌سیلین و سپس آزیترومایسین و سفیکسیم روشن می‌شود.
قضیه آن‌جا بیخ پیدا می‌کند که طبق تجربه‌های اندک ما، حتی در زمانی هم که آنتی‌بیوتیک واقعاً لازم است تجویز شود، افراد انتخاب‌های درستی انجام نمی‌دهند و نوع، دوز و مدت زمان مصرف را به اشتباه تجویز می‌کنند.
البته این «نادرستی» همواره از طرف پزشکان و به دلیل تجویز اشتباه نیست.
در این زمینه فرهنگ‌سازی درستی هم نشده است. خیلی از اوقات این خود بیماران هستند که به دلیل تصورات و انتظارات نابجایی که دارند، اصطلاحاً به دنبال «چرک خشک‌‌کن» می‌گردند و حتی پزشک را به دلیل تجویز نکردن آن‌ها، سرزنش می‌کنند.
بسیار نیز پیش می‌آید که دیگر اعضای کادر درمان نیز به خود اجازه می‌دهند با دانش اندک، آنتی‌باکتریال‌های قوی تجویز بکنند.
شرایط تسویه‌حساب بیمه‌‌ها هم کار را برای داروخانه‌ها به جایی رساند که متأسفانه تقریباً همه‌ی آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و حتی تزریقی را بدون نسخه‌ی پزشک و به صورت OTC (over the counter) در اختیار افراد قرار می‌دهند.
پس ساده‌انگارانه است که همه‌ی این مشکلات و دردسرهای مربوط به مصرف بی‌رویه آنتی‌باکتریال‌ها را که اشاره کرده‌ایم، به گردن تجویز‌های نادرست پزشکان بیاندازیم.
در اینجا با مشکلی سیستمی دسته‌و‌پنجه نرم می‌کنیم که نیازمند یک راه‌حل سیستمی است (تفکر سیستمی در پزشکی چیست؟).
از فرهنگ‌سازی برای مردم گرفته تا در نظر گرفتن این مشکل و ارائه راه‌حل در تصمیم‌گیری‌های کلان هر کشور.
این مشکل جهانی است و فقط ما نیستیم که با آن طرف هستیم. به طور مثال کافی است سیر تغییرات دوزهای آنتی‌بیوتیک پیشنهادی برای درمان سینوزیت را در گایدلاین‌های ۲۰ سال اخیر دنبال کنیم. آن‌جاست که به عمق فاجعه پی می‌بریم. سال به سال دوزهای پایین به دوزهای بالا و ترکیبات خط دوم و سوم به خط اول تجویز رسیده‌اند.
و همه‌ی این‌ها به دلیل مقاومت آنتی‌بیوتیکی است که هرکداممان با تجویز/مصرف نادرست در ایجادش نقش بازی می‌کنیم. در بیمارستان‌ها با باکتری‌هایی مواجه هستیم که اصطلاحاً multi-drug resistant یا MDR هستند.
برای همین برای درمان خیلی از باکتری‌ها در برخی شرایط مجبور شده‌ایم مجدداً دست به دامن آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی و پرعارضه‌ای مثل کلیستین (Colistin) شویم.
از طرفی شرکت‌های دارویی بزرگ هم رغبت کمتری به سرمایه‌گذاری برای تحقیق و توسعه آنتی‌باکتریال‌های جدید دارند. در واقع برای آنتی‌بیوتیک‌ها ما در عصر عدم رغبت برای کشف (discovery void) قرار داریم.
پرداختن به علت این عدم رغبت، در این نوشته‌ی مقدماتی نمی‌گنجد اما کافی است سری به تکست‌بوک‌های جدید بزنید تا عمق فاجعه را بیشتر درک کنید.
ویرایشی نیست که داروهای مونوکلونال جدیدی برای درمان انواع کنسر و بیماری‌های خودایمنی کارآزمایی و معرفی نشده باشد. اما برای بیماری‌های عفونی چطور؟
تقریباً آخرین آنتی‌بیوتیک جدیدی که معرفی شد به سال ۲۰۱۰ برمی‌گردد (داروی سفتارولین، از نسل پنجم سفالوسپورین‌ها) که با فاصله‌ی بسیار کوتاهی بعد از معرفی (در همان سال معرفی)، مقاومت به آن گزارش شد. بعد از آن نیز هر از گاهی یک آنتی‌بیوتیک معرفی می‌شد که آن هم نیز تاب ایستادگی چندانی نشان نمی‌داد.
اما چه از دست ما بر می‌آید؟
انگیزه‌ی ما برای نوشتن این مجموعه درس این است که برای رفع این مشکلات عدیده قدم کوچکی برداریم، با این امید که این داروهای ارزشمند و حیاتی را منطقی‌تر تجویز کنیم و در قبال آن مسئولانه‌تر رفتار کنیم.
رفتار مسئولانه به معنای تجویز صحیح است. ما قرار است از بیماران محافظت بکنیم و نه داروها. بنابراین نباید این‌طور باشد که از آن طرف بام بیفتیم. اما این محافظت باید در برابر اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت داروهای قوی و پرعارضه نیز باشد، نه فقط در برابر بیماری‌ها.
کاری سخت است؛ اما شدنی. امیدواریم که به کمک شما بتوانیم این کار را انجام بدهیم.
هم‌چنین، احتمالاً دلیل اینکه نام این دوره را «داروهای آنتی‌باکتریال» و نه «داروهای آنتی‌بیوتیک» گذاشتیم برایتان روشن باشد.
آنتی (anti) به معنی ضد و بیو (bio) به معنی حیات است. آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند شامل هر دسته‌ای از داروها که ضد حیات ارگانیسم‌های زنده هستند و آن‌ها را از بین می‌برند، باشند. حتی داروهای ضد سرطان هم آنتی‌بیوتیک محسوب می‌شوند، همین‌طور که داروهای ضدقارچ و ضد مایکوباکتریال.
بحث این مجموعه درس فقط و فقط در مورد داروهای ضد باکتری‌هاست و نه دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها. البته ممکن است در نوشته‌های بعدی این دو را به جای هم به کار ببریم، برای همین فقط خواستیم تذکری بدهیم که حواستان به این تفاوت ظریف و مهم در ترمینولوژی باشد.
ترتیبی که مدرسه پزشکی برای مطالعه‌ی مجموعه درس «داروهای آنتی‌باکتریال» پیشنهاد می‌دهد، به صورت زیر است:
برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید
