چه اطلاعاتی را از نام آنتی‌بادی‌های مونوکلونال مثل ریتوکسیمب متوجه می‌شویم؟

سال ۱۹۸۶ بود که برای اولین بار استفاده از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال در انسان تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده را به دست آورد. اکنون، بیش از صد عدد دارو از این دسته، تاییدیه گرفته‌اند و صدها عدد دیگر نیز در صف تحقیقات هستند.

امروزه این‌قدر رایج شده‌اند که همگی اسم دارویی مثل ریتوکسیمب یا اینفلکسیمب به گوش‌شان آشناست.

برای کسی که در حال آموختن فارماکولوژی هست، موضوع فوق به معنای صدها اسم تازه و صدها مکانیسم اثر و عوارض نامطلوب جدید خواهد بود.

اما نام‌گذاری این داروها یک سری قوانین دارد که آموختن آن‌ها کمک‌کننده است. این قوانین را سازمان بهداشت جهانی گذاشته که خلاصه و جمع‌بندی این قوانین در دو جدول در کتاب Handbook of Kidney Transplantation نوشته‌ی گابریل دانوویچ وجود دارد که در این نوشته از این دو جدول استفاده می‌کنیم.

یک فرمول کلی برای نوشتن نام این داروها وجود دارد:

Name = Prefix + Substem A + Substem B + Suffix

نام این داروها یک پیشوند دارد و یک پسوند. بدنه‌ی اصلی از دو ریشه تشکیل شده که هر قسمت، ماهیت دارو را مشخص می‌کند. ریشه‌ی اول به محل اثر دارو (تارگت) اشاره دارد. مثلا ممکن است بر ضد تومور (Tumor) باشد. در این صورت -t- یا -tu- در این محل قرار می‌گیرد. ممکن است بر ضد یک باکتری (‌‌Bacterial) باشد و آن‌گاه -b(a)- در این قسمت قرار خواهد گرفت.

ریشه‌ی دوم به نحوه‌ی به دست آوردن دارو اشاره می‌کند. ممکن است دارو از حیواناتی به جز انسان باشد یا کاملاً انسانی باشد. ترکیبی نیز می‌تواند باشد که به آن Chimeric می‌گویند. در افسانه‌ها، کایمرا (Chimera) به موجودی گفته می‌شود که از ترکیب چند حیوان درست شده؛ مثلا شیر و بز و مار با هم. این آنتی‌بادی‌ها نیز ممکن است مثلاً ترکیب انسان و موش باشند.

الان بدنه‌ی دارو مشخص شد. پیشوند و پسوند می‌ماند. پسوند آن‌ها که mab- به معنای Monoclonal Anti-Body است. پیشوند هم که نام مختص خود آن دارو.

مثلاً اکنون می‌توانیم ریتوکسی‌مب را تفسیر کنیم. Rituximab ترکیب Ri + tu + xi + mab است. یعنی یک آنتی‌بادی مونوکلونال است که بر روی بافت تومور (Tumor) اثر دارد – یکی از اصلی‌ترین کاربردهایش درمان لنفوم است – و این دارو Chimeric (Xi) است.

در ادامه، عکس دو جدول فوق را از هندبوک پیوند کلیه، ویرایش ششم، فصل ششم، مشاهده می‌کنید که تمام ریشه‌ها (هم هدف و هم محل به دست آمدن) را آورده است:

پیام درس:

نام آنتی‌بادی‌های مونوکلونال از فرمول Prefix + Substem A + Substem B + Suffix ساخته می‌شود که ریشه‌ی اول به محل اثر و ریشه‌ی دوم به منبعی که دارو از آن ساخته می‌شود، اشاره دارد.

تمرین:

یک آنتی‌بادی مونوکلونال انتخاب کرده و علت نام آن را توضیح بدهید. ترجیحاً آنتی‌بادی انتخابی، در کامنت‌های دیگر دوستان، تکرار نشده باشد.