تشخیص و درمان سرماخوردگی در کودکان | سهل ممتنع

برخی مباحث در پزشکی شاید ظاهراً ساده باشند اما اگر بخواهیم آن‌ها را اصولی یاد بگیریم و بر پایه‌ یافته‌های علمی درمان کنیم، می‌بینیم که چندان هم ساده نیستند. یکی از این مباحثِ سهل ممتنع، سرماخوردگی است.

تعریف و تشخیص سرماخوردگی

سرماخوردگی (Common Cold) یک عفونت ویروسی حاد در مجاری تنفسی فوقانی است که علائم آن عمدتاً شامل آبریزش بینی (Rhinorrhea) و گرفتگی بینی (Nasal Congestion) است. یادمان باشد که در سرماخوردگی، شکایات و علائم سیستمیک مثل سردرد، میالژی و تب، در صورت وجود داشتن خفیف است.

شکایات بیمار به دو عامل سن و نوع ویروس بستگی دارد. شیرخواران غالباً با تب و ترشحات بینی مراجعه می‌کنند؛ در حالی که در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان تب ناشایع است.

معمولاً اولین شکایت بیماران گلودرد یا خارش گلو است که بلافاصله به دنبال آن گرفتگی و آبریزش بینی شروع می‌شود. گلودرد معمولا به سرعت بهبود می‌یابد و در روز دوم و سوم بیماری، علائم بینی برجسته‌تر هستند. حدود دو سوم موارد سرماخوردگی‌ با سرفه همراه است که معمولاً در اوایل علائم بینی شروع می‌شوند و می‌توانند تا یک الی دو هفته بعد از رفع شدن علائم دیگر ادامه پیدا کنند.

تب و دیگر علائم Constitutional بسته به عامل ویروسی ممکن است وجود داشته باشند یا نه. شکایات دیگر سرماخوردگی شامل سردرد، گرفتگی یا تغییر صدا، بی‌قراری، بی‌خوابی و کاهش اشتها است. استفراغ و اسهال شایع نیست.

یک سرماخوردگی معمول، حدوداً یک هفته طول می‌کشد اما در ده درصد موارد تا دو هفته نیز طول می‌کشد. پس اطمینان بخشی به بیماران اهمیت دارد.

یافته‌های معاینه محدود به مجاری تنفسی فوقانی است. ترشحات بینی واضحاً افزایش پیدا کرده است؛ تغییر رنگ و قوام ترشحات در سیر سرماخوردگی اتفاق می‌افتد و این نشان‌دهنده‌ی سینوزیت یا سوار شدن یک عفونت باکتریال نیست. ممکن است در معاینه لنفادنوپاتی گردنی یا پرخونی ملتحمه نیز یافت شود.

برای تشخیص و درمان سرماخوردگی به هیچ‌گونه آزمایش یا تصویربرداری نیاز نیست. مهم‌ترین چالشی که در تشخیص سرماخوردگی وجود دارد، رد کردن تشخیص‌های افتراقی دیگر است که آن‌ها را به همراه ویژگی‌های متمایزکننده‌ در جدول می‌بینید.

درمان

درمان سرماخوردگی به طور عمده، حمایتی و علامتی است. اکثر سرماخوردگی‌ها خودمحدودشونده (Self-limited) بوده و حتی بدون تجویز دارو هم رفع می‌شوند.

درمان حمایتی

مهم‌ترین جزء درمان سرماخوردگی کودکان، آموزش صحیح به والدین است. در شیرخواران و کودکان با سن کمتر (زیر شش سال) علائم در روز دو و سه به اوج می‌رسند و سپس ظرف ۱۰ الی ۱۴ روز به تدریج رفع می‌شوند. گاهی در برخی از کودکان، سرفه تا سه الی چهار هفته نیز ادامه دارد (Post-Viral Infection Cough). در کودکان با سن بیشتر و نوجوانان علائم معمولاً طی پنج الی هفت روز برطرف می‌شوند.

به والدین تذکر بدهیم که بدتر شدن یا طولانی شدن علائم و اضافه شدن علائم جدید، می‌تواند به دلیل ایجاد عوارض باشد و باید جهت بررسی و معاینه مجدد کودک مراجعه کنند. عوارض احتمالی و شایع سرماخوردگی شامل اوتیت مدیا، سینوزیت و پنومونی است.

راهکارهای ساده و ارزان خانگی، به راحتیِ بیشتر کودک کمک می‌کنند. به والدین توصیه ‌کنیم که کودک مایعات گرم استفاده کند. مصرف مایعات نظیر چای و سوپ مرغ، آب گرم و عسل، از کم‌آبی جلوگیری کرده، ترشحات را رقیق می‌کند و به نوعی مخاط تنفسی را تسکین می‌دهد.

قطره‌ یا اسپری بینی سالین،‌ ترشحات بینی را رقیق کرده و با ایجاد انقباض عروق باعث رفع احتقان (Decongestion) می‌شود و از ناراحتی کودکان کم می‌کند. در سنین پایین و خصوصا در شیرخواران، بعد از رقیق کردن ترشحات با سالین، می‌توانیم با پوار بینی (فین‌گیر) ترشحات را خارج کرده و راه تنفسی آنها را باز کنیم. گرفتگی و ترشحات تمیز نشده‌ بینی یکی از علل دیسترس تنفسی در این گروه سنی است.

اگر کودکان به سن مناسب رسیده‌اند می‌توانیم به آنها آموزش دهیم تا با خارج کردن ترشحات (فین کردن) از تشدید علائم بینی جلوگیری کنند. شستشوی بینی (Saline irrigation) نیز در این گروهی سنی مفید است.

در استفاده از داروهای بدون نسخه‌‌ی خوراکی مثل شربت و قرص‌های سرماخوردگی‌ که عمدتاً حاوی ضدتب، آنتی‌هیستامین، ضدسرفه و ضداحتقان هستند، اختلاف نظر است. بعضی از این داروها در بزرگسالان و کودکان با سن از ۱۲ سال مفید هستند ولی در گروه‌های سنی پایین‌تر اثر قابل ملاحظه‌ای دیده نشده و حتی ممکن است با اثرات جانبی جدی همراه باشند.

به همین دلیل بهتر است از این دسته داروها در شیرخواران و کودکان کمتر از شش سال استفاده نکنیم و برای استفاده در کودکان بزرگتر (۶ تا ۱۲ سال) جوانب استفاده از آن‌ها را به خوبی بسنجیم.

کتاب نلسون در توجیه این توصیه توضیح می‌دهد که چون در سیر سرماخوردگی‌، تک‌علامت برجسته و آزاردهنده‌ متغیر است، منطقی است که فقط همان علامت غالب را درمان کنیم تا از عوارض جانبی دیگر داروهای موجود در این ترکیب‌ها جلوگیری کنیم.

بخور آب سرد در رقیق کردن ترشحات بینی مفید است. با این حال سازمان جهانی بهداشت (WHO) بخور آب سرد و خصوصاً آب گرم را در درمان سرماخوردگی توصیه نمی‌کند. اما در هر صورت اگر والدین اصرار به استفاده از بخور داشتند، بهتر است از بخور آب سرد استفاده کنند. بخور آب گرم ریسک سوختگی مجاری هوایی فوقانی را بیشتر می‌کند.

داروهای آنتی‌وایرال اختصاصی برای رینوویروس‌ها (عامل اکثر سرماخوردگی‌ها) در دسترس ما نیست. اگر از لحاظ اپیدمیولوژیک و بالینی شک کردیم عامل سرماخوردگی ویروس آنفولانزا است، تجویز داروهایی نظیر Oseltamivir (به اسم تجاری Tamiflu یا Fluvir) که در درمان آنفولانزا استفاده می‌شود، ظرف ۴۸ ساعت از شروع علائم مفید است.

تجویز زینک نیز در سرماخوردگی کودکان توصیه نمی‌شود. در مطالعات انجام شده زینک طول مدت سرما‌خوردگی در بزرگسالان را کاهش می‌دهد ولی چنین تاثیری در گروه کودکان دیده نشده است. علاوه بر این زینک بدمزه است و باعث تهوع می‌شود و همین استفاده از آن را محدود کرده است.

درمان علامتی

برای دسترسی به ادامه این مطلب لطفا در سایت عضو/وارد شوید.