برای آشنایی با اهمیت شکستگی، رجوع به خاطرات کودکی کفایت می‌کند. همه ما یا آن را تجربه کرده‌ایم و یا فردی با آسیب‌های استخوانی و مفصلی را در اطراف خود دیده‌ایم. یادگاری نوشتن روی گچ دست و پای خودمان یا دوستان‌مان را نیز به یاد داریم.
مقالات نیز به ما نشان می‌دهند از هر ۵ کودکی که امروز متولد می‌شوند، ۱ نفر در کودکی و نوجوانی شکستگی را تجربه خواهد کرد (+).
از نظر درمانی، گچ و آتل از پرکاربردترین ابزارهای مورد استفاده ما هستند. این دو ابزار، با وجود شباهت‌های بسیار، تفاوت‌هایی دارند. این نوشته به این موضوع می‌پردازد.
شکسته بندی از عهد باستان تا به امروز
به مانند ما، پیشینیان‌مان نیز با شکستگی و درمان آن درگیر بودند. بعد از مدتی به این نتیجه رسیدند که ثابت کردن اندام شکسته، دو فایده اصلی خواهد داشت: کاهش درد و (گاهی) بهبود سریع‌تر.
به همین منظور شروع به استفاده از مواد متفاوت کردند: از بامبو و چوب تا موم، آرد و تخم مرغ (+).
تا اینکه پزشکان با تماشای مجسمه‌ها و ساختمان‌ها به ایده جدیدی رسیدند: گچ.
کلسیم سولفات همی هیدرات (calcium sulfate hemihydrate) یا پلاستر (plaster)، ماده‌ای که بعدها به دلیل محل قرارگیری یکی از معادن اصلی آن در نزدیکی پاریس به اختصار POP (plaster of Paris) نام گرفت.
ویژگی اصلی پلاستر در این بود که شکل‌پذیری بالایی داشت و بعد از تماس با آب به سرعت و شدت سفت می‌شد.
در قرن ۱۹ فرمی از آن ارائه شد که ترکیبی از POP بود که در میانه‌ی بافت باند قرار می‌گرفت و کار با آن را بسیار راحت‌تر میکرد.
این ترکیب تا مدت‌ها ماده اصلی مورد استفاده در شکسته بندی بود و امروزه نیز همچنان مورد استفاده است.
با این حال با پیشرفت تکنولوژی مواد دیگری با مزیت‌های متفاوت و جدید نیز به کار گرفته می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها میتوان به فایبرگلاس اشاره کرد.
فایبرگلاس وزن کمتری دارد و ضد آب است. از این رو از محدودیت‌هایی که در شکسته بندی ایجاد می‌شود، می‌کاهد.
کشف شده از مقبره یک مومیایی مصری (+)
از آتل‌های گچی تا گچ‌هایی که که گچ نیستند!
گچ (Cast) چیست؟
Cast در زمان انگلیسی به معنی قالب و به شکل در آوردن است. از این رو به فرآیندی که در آن با استفاده از یک ماده برای جسمی قالب ساخته می‌شود، casting یا گچ گرفتن می‌گویند.
در قسمت قبل گفتیم این کار در طول تاریخ با ابزارهای متفاوتی انجام می‌شد. از قرن ۱۸ استفاده از گچ به عنوان ماده اصلی رواج پیدا کرد. در ادامه‌ی همین فرآیند، شکسته بندی به شیوه نوین وارد ایران شد و به تبع ماده مورد استفاده، نام «گچ گیری» بر روی این فرآیند باقی‌ماند.
این نام آن‌قدر جای خود را باز کرده که با وجود تغییر مواد به‌کاررفته و استفاده‌ی روزافزون از فایبرگلاس همچنان از این نام استفاده می‌شود.
گچ گیری (casting) فرآیند قالب گیری کامل یک عضو با یک ماده است.
آن گچ (chalk) که به کمکش روی تخته سیاه می‌نویسند، کلسیم کربنات است و گچی که با آن اندام را ثابت نگه می‌دارند، کلسیم سولفات. این دو متفاوت هستند. کلسیم کربنات همان است که به عنوان مکمل کلسیمی آن را می‌خوریم.
آتل (Splint) چیست؟
آتل لغتی است از ریشه فرانسوی attelle به معنی تکه کوچک چوب آمده است. آتل به معنی ابزاری است که به کمک آن عضوی از بدن را حمایت و ثابت می‌کنند.
معادل انگلیسی آن اسپلینت (splint) است که هم‌معنای آتل است.
در انگلیسی به آتل، halfcast نیز می‌گویند؛ زیرا در واقع آتل، نوعی گچ (cast) است که اندام را به طور کامل نمی‌پوشاند و قسمتی از آن را آزاد می‌گذارد.
به نظر می‌رسد هنوز معادلی برای آتل در زبان فارسی وجود ندارد. در فرهنگ عمید و فرهنگ معین نیز آتل را به عنوان ابزاری برای ثابت نگه داشتن عضو آسیب‌دیده معرفی کرده‌اند (+).
ماده مورد استفاده برای ساخت آتل‌ها نیز بر حسب کاربرد و سایر ویژگی‌های آن متفاوت است: گچ (plaster)، پلاستیک فشرده، بعضی فلزات و …
مهم‌ترین تفاوت گچ و آتل در این است که گچ اندام را کامل و از همه جهت می‌پوشاند؛ اما در آتل قسمت‌هایی از سطح مقطع اندام آزاد است.
چه زمانی از آتل و چه زمانی از گچ استفاده می‌کنیم؟
تشخیص این مورد برحسب شرایط بیمار متفاوت است.
ممکن است شنیده باشیم که برای شکستگی استخوان از گچ و برای آسیب‌های بافت نرم، تاندون و … از آتل استفاده می‌شود؛ ولی باید به خاطر داشت این دسته‌بندی همیشه درست نیست.
آتل‌ها سبک‌تر هستند. استفاده از آن‌ها برای بیمار اغلب راحت‌تر است. دید و دسترسی پزشک به محل آسیب ساده‌تر است.
با این حال در ثابت کردن اندام ضعیف‌تر عمل می‌کنند.
از طرف دیگر گچ‌ها (casts) به طور کلی سنگین‌تر هستند و دسترسی پزشک را محدود می‌کنند (هر چند که در انواع جدید آن‌ها تلاش شده است از این محدودیت‌ها کاسته شود).
گچ در مواردی که منجر به بی‌حرکتی یا کاهش حرکت اندام تحتانی شود، شانس ایجاد لخته یا deep vein thrombosis را احتمالاً به نسبت آتل، بیشتر افزایش می‌دهد.
هم‌چنین گچ، تشخیص دادن سندرم کمپارتمان را که از اورژانس‌های ارتوپدی است، دشوار می‌کند.
با این حال در ثابت کردن اندام، به خصوص وقتی که جابجایی استخوانی وجود داشته باشد، بسیار مؤثرتر هستند.
پیام درس
از زمان‌های قدیم پزشکان متوجه شدند که اعمال محدودیت حرکت بر استخوان شکسته، باعث کاهش درد و هم‌چنین در مواردی تسریع بهبودی می‌شود.
دو ابزار مهم برای این کار، گچ و آتل (اسپلینت) است. گچ اندام را به طور کامل می‌پوشاند و اصطلاحاً قالب‌گیری می‌کند. اما آتل یا اسپلینت، قسمتی (مثلاً یک نیمه) از سطح اندام را می‌پوشاند.
