واژه واسکولیت (vasculitis) از ریشه لاتین vasculum به معنی رگ کوچک با پسوند itis به معنی التهاب ساخته شده است و مجموعه‌ای از بیماری‌ها هستند که منجر به التهاب عروق می‌شوند.
هر چند در نام بیماری به عروق کوچک اشاره دارد (vasculum به جای vas که به شکل کلی معنای رگ می‌دهد)، اما واسکولیت به هیچ عنوان محدود به عروق کوچک نیست.
هم‌چنین واسکولیت یک بیماری نیست. حدود ۲۰ بیماری وجود دارند که ویژگی مشترک همه‌ی آن‌ها التهاب عروق است و همگی واسکولیت هستند. به همین خاطر گاهی در منابع می‌بینیم که واژه vasculitides را به کار می‌برند. این کلمه شکل جمع vasculitis است.
منظور از التهاب عروق یا واسکولیت چیست؟
در التهاب گلبول‌های سفید نقش دارند و واسکولیت نیز استثنا نیست. در واسکولیت اگر یک نمونه از عروق تهیه کنیم، در دیواره عروق گلبول‌های سفید التهابی را می‌بینیم. هم چنین به خاطر این التهاب، آسیبی که به دیواره عروق رسیده، مشهود است.
التهاب عروق منجر به دو پدیده می‌شود که هر دو در نهایت ایسکمی بافتی ایجاد می‌کنند. اولین پدیده شکننده‌شدن عروق و خونریزی از آن‌هاست. دومین پدیده، بسته‌شدن و تنگ شدن مجرای (لومن) عروق است.
در نتیجه بافتی که این عروق به آن‌ها رفته، دچار ایسکمی و در نهایت نکروز می‌شود. قسمت قابل توجهی از علامت‌های واسکولیت نیز به خاطر همین موضوع هستند.
واسکولیت کدام عروق را درگیر می‌کند؟
خلاصه کلام این است که هیچ رگ خونی در بدن در امان نیست. از درگیری آئورت داریم تا درگیری سیاهرگ‌ها.
بر همین اساس نیز واسکولیت را طبقه‌بندی می‌کنند: کدام عروق عمدتاً درگیر هستند؟ عروق بزرگ، عروق متوسط یا عروق کوچک؟ یا این‌که هر اندازه‌ای از عروق را می‌تواند درگیر کند؟
بر عمدتاً تأکید داریم؛ زیرا که با وجود هتروژن بودن، هم‌پوشانی قابل توجهی نیز بین درگیری انواع واسکولیت وجود دارد.
منظور از واسکولیت اولیه یا ثانویه چیست؟
واسکولیت به دو شکل اولیه (primary) و ثانویه (secondary) خود را نشان می‌دهد. در حالت اولیه واسکولیت می‌تواند به عنوان یک بیماری – با علت زمینه‌ای نامشخص – ایجاد شود.
در حالت ثانویه، واسکولیت به علت یک دارو یا عامل یا بیماری دیگر ایجاد می‌شود.
اهداف یادگیری واسکولیت
مهم‌ترین هدف برای فرد غیرمتخصص در این حوزه پاسخ به سه سؤال است:
- چه زمانی به واسکولیت شک کنیم؟
- چه آزمایش‌های اولیه‌ای برای تشخیص آن بفرستیم؟
- اورژانس‌های واسکولیت چیست؟
برای این که به سه سؤال فوق پاسخ بدهیم، در ابتدا یک طبقه‌بندی برای انواع واسکولیت مطرح می‌کنیم. سپس در درس‌های آتی به سؤال‌های فوق می‌پردازیم.
تمرین درس
به عنوان یک فرد غیرمتخصص در این حوزه، انتظارتان از واسکولیت چیست؟ دلتان می‌خواهد روی چه موضوعی تمرکز کنیم؟
