پنومونی یا ذات الریه – فرمانده لشکر مرگ

تقریباً صد سال پیش بود که ویلیام اسلر به پنومونی لقب فرمانده لشکر مرگ (The Captain of Men of Death) را داد.

فرمانده لشکر مرگ، در ابتدا لقب بیماری سل بود. اما به خاطر افزایش مرگ و میر در این بیماری، ویلیام اسلر این لقب را برای پنومونی نیز به کار گرفت.

البته فرمانده لشکر مرگ، تنها لقب پنومونی نیست. به آن «هم‌نشین انسان سالخورده» (The Old Man’s Friend) نیز لقب داده‌اند.

هم‌نشینی که در سال ۱۹۱۹، خود ویلیام اسلر را در هفتاد سالگی از پا در آورد.

این بیماری به گونه‌ای بود که در ویرایش بعدی شاهکار اسلر گفته شد: … می‌شود گفت که مردن از سینه‌پهلو، تقریباً شکل طبیعی پایان زندگی افراد سالخورده است.

این بیماری در کشور ما نیز بسیار شایع بوده و شکل رایج آن در هنگام گفتن به بیماران و همراهان‌شان در بیمارستان، نه ذات الریه هست و نه سینه پهلو و نه پنومونی. بلکه معمولاً می‌گوییم «عفونت ریه» دارید.

به نظر می‌رسد که ذات الریه برای بیماران امروزی – بهتر بگوییم، همراهان‌شان – چندان معنا ندارد و سینه پهلو نیز، همین‌طور. هیچ‌کدام‌شان به سادگی عبارت «عفونت ریه» نیستند.

ذات در ذات الریه به معنای تمرکز و فشردگی است و ذات الریه یعنی بیماری‌اش در ریه تمرکز دارد.

اما در بین خود کادر درمان چطور؟

مثل هایپر و هیپر، پنومونی نیز در حال یک دوره‌ی گذار از تلفظ فرانسوی به انگلیسی است. تلفظ پنومونی هنوز شایع است. بعضی از افراد نیز نومونیا (Pneumonia) می‌گویند که تلفظ انگلیسی است (اولین و به شکل او و دومین به شکل ُ تلفظ می‌شود).

یک تلفظ بینابینی نیز وجود دارد.

کسانی که با تلفظ فرانسوی راحت نیستند؛ ولی ناشایع بودن گوش کادر درمان فارسی زبان در شنیدن مصوت آ در انتهای کلمات پزشکی – به خاطر سلطه‌ی تلفظ‌های فرانسوی و آلمانی – باعث می‌شود کلمه را به شکل نومونی تلفظ کنند.

در مدرسه پزشکی، ما در حال حاضر با املای پنومونی در درس‌ها پیش خواهیم رفت؛ زیرا هنوز رایج است و در کتب فارسی با این املا دیده می‌شود. هر چند به نظرمان کم کم تلفظ نومونی جای پنومونی را خواهد گرفت.

ریشه‌ی این کلمه از کجا می‌آید؟

در یونانی Pneumon به معنای شش یا ریه است.

ریشه خود این کلمه به کجا بر می‌گردد؟

به نظر می‌آید کلمه یونانی Pneumon و کلمه لاتین Pulmo که هر دو به معنی شش یا ریه هستند، از یک جا ریشه گرفته‌اند (+). ریشه مشترک آن‌ها Pleu به معنای to flow است – جریان یافتن.

احتمالاً منظورشان این است که وقتی اعضای بدن یک حیوان کشته‌شده را روی آب می‌انداختند، قلب و کبد و کلیه در آب فرو می‌رفتند؛ ولی شش‌ها روی آب می‌ماندند و با جریان آب حرکت می‌کردند.

از طرفی کلمه Pneumo به معنای هوا در پزشکی کاربردهای فراوان دارد و Pneumothorax و Pneumomediastinum و Pneumoperitoneum و Pneumopericardium تنها نمونه‌هایی از آن هستند.

شاید منطقی‌تر باشد که ریه را با این ریشه در ذهنمان پیوند بزنیم.